حجامت مفید یا مضر

سال‌هاست که بر سر مفید یا مضر بودن حجامت دعواست. عده‌ای کاملا موافق آن هستند و عده‌ای دشمنان قسم خورده‌ی آن هستند، ولی نکته اینجاست که متاسفانه کمتر شاهد بحث علمی منصفانه در مورد آن هستیم.

بنابراین در اینجا قصد دارم بدون تعصب و از دیدگاه سلولی مولکولی فرآیند حجامت را تشریح کنم تا شاید علت اینکه اینقدر در معارف اسلامی بر انجام حجامت تاکید شده است و اینکه بزرگان دین ما مبادرت به انجام این عمل می‌کرده‌اند از لحاظ علم روز مشخص گردد.
به‌طور مثال از پیامبر اعظم صل الله علیه وآله است که فرمودند: الحجامه دواء کل داء یعنی حجامت داروی تمام بیماری‌هاست. و امثال این فرمایش‌ها در روایات اسلامی فراوان است.
وقتی ما حجامت می‌کنیم در واقع سه پدیده اتفاق می افتد :
اول: ایجاد یک التهاب و آسیب سلولی عمدی به‌وسیله بادکش کردن.
دوم: تشدید التهاب و آسیب به‌وسیله ایجاد خراش‌های سطحی پوست ناحیه حجامت.
سوم: خروج خون از موضع حجامت به‌وسیله بادکش‌های بعدی.
حال ببینیم در هر مرحله چه پدیده‌ای رخ می‌دهد و چه نتایجی در بر دارد؟
در بادکش اولیه و ایجاد التهاب و آسیب سلولی اولیه، پیام‌های سلولی از سلول‌های منطقه‌ی التهاب و سلول‌های دچار آسیب شده صادر می‌شود که این پیام‌های شیمیایی سیتوکین نام دارند و برخی از آن‌ها پیام بسیج عمومی سیستم ایمنی بدن، در جهت تمایز و تکثیر در محل‌های تولید سلول‌های ایمنی هستند و همچنین پیام فراخوان عمومی سلول‌های ایمنی به منطقه‌ی التهاب و آسیب هستند که از مناطق تجمع سلول‌های سیستم ایمنی آنها را به ناحیه حجامت جلب می‌کند و موجب آزاد شدن برخی از واسطه‌های شیمیایی می‌شود که موجب گشادی عروق به خصوص مویرگ‌ها و تجمع خون فراوان در این ناحیه می‌شود و باعث خروج پلاسما (قسمت مایع خون) به ماده‌ی بین سلولی می‌گردد. در این مرحله با ایجاد خراش‌های سطحی در ناحیه‌ی پرخون و ملتهب و عمیق‌تر شدن آسیب سلول‌ها که شامل سلول‌های پوشاننده‌ی پوست، اندوتلیوم عروق خونی، سلول‌های بافت بینابینی و سلول‌های سیستم ایمنی هستند میزان آزاد شدن واسطه‌های شیمیایی و سیتوکین‌ها به اوج خود می‌رسد و خون و مایع میان‌بافتی و میان‌سلولی از ناحیه خارج می‌شود.
از ستوکین هایی که در ناحیه آزاد می‌شود می‌توان به: TNF انترفرون آلفا، بتا، گاما، TGFB، اینترلوکین یک، اینترکولین دو، اینترلوکینسه، اینترلوکین چهار، اینترلوکین پنج، اینترلوکین شش و اینترلوکین ده اشاره کرد که اعمال تقویتی و تنظیمی روی سیستم ایمنی بدن دارند و موجب افزایش قدرت برخورد سلول‌های موجود و افزایش تعداد سلول‌های ایمنی ذاتی  و سلول‌های ایمنی اختصاصی می‌شوند و همچنین میزان و شدت برخورد سلول‌های ایمنی با عوامل بیگانه را تنظیم می‌کنند و مهم‌تر از آن موجب تمایز بهتر و بیشتر سلول‌های ایمنی و در نتیجه بهتر شدن شناخت عوامل و سلول‌های خودی از بیگانه می‌شود و جلوی بروز بیماری‌های خود ایمنی مثل لوپوس، ام اس و آرتریت روماتوئید و همچنین با تحریک تمایز بهتر جلوی بروز سرطان‌ها گرفته می‌شود.
همچنین با افزایش قدرت سیستم ایمنی جلوی تهاجم و تکثیر میکرواورگانیسم‌ها تا حدود زیاد گرفته می‌شود و قدرت تولید آنتی‌بادی علیه آنها افزایش می‌یابد و قدرت برخورد با عوامل بیگانه توسط سیستم ایمنی افزایش می‌یابد. با برخورد آنتی‌ژن‌های سطحی از طریق سلول‌های معرفی‌کننده‌ی آنتی‌ژن و فرآوری این آنتی‌ژن‌ها، قدرت برخورد با ویروس‌ها از راه فعال شدن سلول‌های T کمک‌کننده و یاری‌رسانی به لنفوسیت‌های B و تبدیل شدن آنها به پلاماسل‌ها و همچنین فعال شدن سلول‌های T سیتوتوکسیک، افزایش می‌یابد و از همین خاصیت در مقالات بعدی به امکان درمان ایدز و انواع هپاتیت‌ها اعم از هپاتیت B  ، C ، D و E اشاره خواهد شد.
اثر دیگر، خارج کردن انتخابی گلبول‌های قرمز پیر و فرسوده از گردونه‌ی گردش خون است که دیگر قادر به انتقال اکسیژن و متابولیت‌ها نیست؛ بدین صورت که در خلاء ایجاد شده در مرحله‌ی اول فرایند حجامت به‌دام می‌افتند و نمی‌توانند به گردش خون باز گردنند و به‌وسیله ایجاد خراش‌ها از بدن خارج می‌شوند و موجب جوان‌تر شدن عمر متوسط گلبول‌های قرمز در گردش خون می‌شوند و موجب اکسیژن‌رسانی بهتر به سلول‌ها و بافت‌ها می‌گردد.
اثر دیگر کاهش و‌یسیکوزیته (یا چسبندگی) خون است که با کم کردن تعداد گلبول‌های قرمز در واحد حجم و کم کردن ترافیک در مویرگ‌ها اتفاق می‌افتد و موجب کم شدن احتمال بروز سکته‌های قلبی و مغزی می‌گردد و همچنین با کم کردن احتمال تشکیل لخته‌ها در اندام‌های تحتانی جلوی آمبولی ریه یعنی حرکت لخته و گیر کردن آنها در عروق ریه، گرفته می‌شود و همچنین جلوی آمبولی به سایر نواحی مثل مغز و سایر اعضا گرفته می‌شود.
اثر دیگر، کاهش حجم خون است که در بهتر شدن خون‌رسانی به اندام‌ها به خصوص ریه‌هایی که در اثر احتقان یا پرخونی دچار اختلال عملکرد شده‌اند و علائمی مثل سرفه، تنگی نفس و خس خس سینه مشهود است، مؤثر می‌باشد.

 منبع: نیک و نو/دکتر حسن اکبری/متخصص و دانشیار آسیب شناسی سلولی