پته دوزی، نقشی ماندگار از هنر زنان کرمانی

پته دوزی، نقشی ماندگار از هنر زنان کرمانی
پته از جمله هنرهای دستی اصیل و اختصاصی مردم کرمان است که ریشه در تاریخ و گذشته فرهنگی آنها داشته و به راحتی نمی توان از ویژگیهای آن گذشت .

زنان هنرمند کرمانی با نخ های رنگارنگ روی پارچه مخصوصی که به آن عریض می گویند و نوعی شال به شمار می رود ،نقشهای بسیار زیبا و چشم نواز می دوزند که هر انسان هنرشناسی را به وجد می آورد.

عریض که درگذشته از آن برای دوخت دامن ،کت و پالتو استفاده می شده پارچه ای دستباف است که در گذشته بوسیله دستگاههای بافندگی چوبی تولید می شد ولی در سالهای اخیر که دستگاههای چوبی جای خود را به دستگاههای برقی داده اند به تدریج بافته های کارخانه ای جانشین عریض های دست باف شده و هم اکنون بیشتر پته ها روی این پارچه ها دوخته می شوند.

پته تصویری از صبوری و حوصله زنان کرمانی است ،زیرا روزها طول می کشد تا آنها با سرپنجه هنر آفرین خود ،تارهای رنگین را بر پود شال نشانده و نگارستانی از بته جقه، شاخ و برگ پرنده و تصویرهای بدیع دیگر را جان بخشند. پته کرمان از جمله صنایع دستی ارزشمندی است که همواره به عنوان ارزشمندترین سوغات و هنر دستی کرمان محسوب می شده است .

قدیمی ترین ، ارزشمندترین و زیباترین نوع پته حاصل تلاش قریب ۴۰ دختر کرمانی در طول ۴ سال است . این پته که بیش از یک قرن از عمر آن می گذرد ،در گذشته پوشش مقبره شاه نعمت الله ولی ،شاعر و عارف نامدار کرمانی بود که به دلیل ارزش هنری بالای آن به موزه انتقال یافت تا از آن مراقبت بیشتری صورت گیرد.

نقشهای درختی ،بته جقه ای ،سروی ،طاووسی ،بازوبندی ،نقوش حیوانات و پرندگان ،پیچک ترنج از معروفترین نقوشی است که در دوخت پته استفاده می شود. این هنر دستی نفیس انواع گوناگونی دارد و به اندازه های مختلف دوخته می شود . نوع بقچه ای برای قراردادن لباس و جهیزیه عروس ،سوزنی برای زیرانداز در حمام ،بقچه مربع به عنوان جانماز،چارتیکه و مستطیل آن به عنوان پرده و نوع بزرگ تر آن به عنوان رولحافی استفاده می شود.

روش دوخت پته :

زنان هنرمند کرمانی برای دوخت پته ابتدا عریض را به ابعاد لازم بریده و آن را بدست طراح می سپارند. در مرحله طراحی ، ابتدا طرح روی کاغذ کالک ترسیم می شود. پس از آن خطوط طرح را متناسب با سوزن سوراخ کرده و بر روی عریض مورد نظر منطبق می سازند و رویش را متناسب با روشن و تبره بودن رنگ آن ، پودر گچ یا خاکه زغال می ریزند که این عمل را « گرته زنی »‌ می نامند.

سپس نقاطی که بوسیله گچ یا خاکه زغال مشخص شده را با قلم و مرکب روی پارچه مشخص می سازند. پس از طراحی ، انتخاب نخ و رنگ مطرح است . رنگهای روشن ظرف سال های اخیر به پته دوزی راه یافته و رنگهای اصیل اغلب تیره است .

از آنجا که طرحهای پته نه شلوغ است و نه هندسی رنگهای روشن چندان جذابیتی به محصول نمی دهد و تیره بودن رنگها ارتباط نقوش را منطقی ترو قابل قبول تر می سازد.

پس از انتخاب و تهیه نخ ، پته دوز ابتدا جای خطوط اصلی را سوزن می زند.

این مرحله بدلیل آنکه نقوش به طور خطی دوخته می شود . به مرحله «‌ساق دوزی » معروف است . سپس داخل نقوش و متن با اسلوب خاصی سوزن دوزی و پر می شود. که این قسمت را اصطلاحاً « آب دوزی » یا «‌متن دوزی » می گویند.

یکی از مهم ترین مراحل پته دوزی مرحله « برگ دوزی » و « سایه زدن » با نخ پیرامون گل ها و نقشها است . برگ دوزی معمولاً در اطراف حاشیه و به صورت زیگزاک انجام می‌شود و آنرا «‌پتک دوزی »‌ نیز می نامند .

پس از اتمام دوخت، پته را شسته و با کمک دستگاه مخصوصی بنام نورد اطو زده و آماده فروش می کنند.

منبع: جام جم