صنایع دستی کردستان نماد فرهنگ و زندگی

صنایع دستی کردستان نماد فرهنگ و زندگی
صنایع دستی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و نمادی از نوع زندگی و فرهنگ یک جامعه همواره مورد توجه مردم جوامع دیگر قرار گرفته است.

به علت ویژگی زندگی سنتی در بسیاری از نقاط استان کردستان و عدم استیلای بخش صنعتی، هنوز صنایع دستی استان از لحاظ کیفیت و گستردگی در سطح کشور، نمونه است به گونه ای که فرش و گلیم کردستان به همراه محصولات نازک کاری چوب مانند تخته نرد و شطرنج شهرت جهانی پیدا کرده است و بیشتر مسافران و گردشگرانی که به کردستان سفر می کنند از این محصولات خرید می کنند.
ارسی سازی، گره چینی، قواره بری، خراطی سنتی، چاقو سازی، سفیدگری، موج بافی و جاجیم بافی رشته هایی از صنایع دستی در کردستان است که در حال منسوخ شدن است و نیاز به توجه بیشتری دارد.
نمدمالی، مینای خانه بندی (وه ندی سازی)، مسگری، اسلحه سازی، پلاس بافی، جل دوزی، سکه دوزی و قفل سازی از رشته هایی است که در حال حاضر منسوخ شده است.
استان کردستان دارای چند نوع صنایع دستی خاص است که در استان های دیگر کمتر دیده می شود ، نازک کاری، ساز سازی، ارغوان بافی، خراطی چوب ، قالی و گلیم ، جولایی ، موج بافی ، کلاش، پستک بافی، سراجی سنتی از جمله این هنرها است.
 

محصولات نازک کاری
کردستان مهمترین استان کشور از لحاظ تولید محصولات نازک کاری است هنر ناز ک کاری ترکیب قطعات بسیار کوچک از انواع چوب های پرداخت شده طبیعی است که با ظرافت خاصی در کنار هم قرار گرفته و موجب به وجود آمدن آثار بسیار ظریف چوبی همانند تخته نرد، قلمدان و سایر محصولات می گردد.
علاوه بر نازک کاری، اروسی سازی، منبت و معرق سنندج نیز از شهرت و اعتبار برخوردار است آثار نفیس نازک کاری زنده یاد دکتر علی اکبر بهزادیان هم اکنون در موزه مردم شناسی خانه کرد سنندج نگهداری و مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد.
** نازک کاری چوب
یکی از مهمترین صنایع دستی استان نازک کاری چوب است پایه و اساس نازک کاری روکش کردن طرح ها و نقش های آماده شده از چوب های جنگلی و خوش نقش بر اساس طرح از قبل تعیین شده است شهر سنندج از مراکز مهم نازک کاری ایران و بلکه دنیا است.
اندیشه سالم، مهارت، ظرافت و زیبایی، ابتکار و سلیقه در نازک کاری سنندج حرف اول را می زند، گره های گردو و سنجد که بسیار زیبا و پر نقش اند در دستان ماهر و با ذوق هنرمندان سنندجی به هر صورت و شکلی که بخواهند در می آید.
علاوه بر مهارت استاد کاران سنندجی، تنوع و زیبایی گره های گردو و سنجد باعث زیبایی دو چندان این محصولات شده است. نازک کاری در سنندج حدود یک قرن و نیم سابقه دارد و به گفته استادکاران نازک کار ، بانی و بنیانگذار این هنر زیبا در سنندج استاد نعمت الله نعمتیان پدر مرحوم استاد حاج مجید نعمتیان بوده است.
 

سازسازی سنتی
پیشرفت ساخت صنایع دستی چوبی به علت وجود چوب درختان جنگلی مرغوب و استعداد فراوان در زمینه تعلیم و یادگیری موسیقی موجب شده استان کردستان به یکی از مناطق عرضه وسایل موسیقی به ویژه موسیقی سنتی تبدیل شود که نمونه آن ساخت دف، دیوان، تار، سه تار، ویلن، قانون و سنتور است.
 

ارغوان بافی
هنر به کار بردن ترکه ها یا ارغوان (بید) برای ساخت انواع سبدها، ظروف و سینی های خاص و ویژه این منطقه را ارغوان بافی یا ترکه بافی می نامند.
در اکثر مناطق کردستان خصوصا اورامانات صنعتگران با بهره گرفتن از مواد اولیه طبیعی منطقه (ترکه های نازک در بید) به بافتن انواع مختلف سبدها با فرم های ویژه و کاربردهای متنوع مشغول هستند.
این دست ساخته با ظاهری زیبا و فلکلوریک برای همگان یک اثر نوستالوژیک محسوب می گردد بدوی بودن و کاربردهای متنوع آن از محبوبیت خاصی برخوردار است.
 

خراطی چوب
خراطی چوب نیز از جمله صنایعی است که سابقا رونق زیادی داشته است کارگاه های خراطی موجود در شهرهای سنندج و بانه بیشتر به تولید محصولاتی نظیر ساخت انواع مهره های شطرنج، پایه های مبل و صندلی، نرده، قلیان، پیپ، چپق و … می پرداختند ولی کارگاه های موجود در شهر سقز علاوه بر محصولات بیان شده، فرآورده های دیگری نظیر عصا و چوب تعلیمی نیز تولید می نمایند.
 

قالی و گلیم
استفاده از رنگ گیاهی، خامه طبیعی، ترکیب نقش و اصالت طرح، موجب برتری کیفیت قالی و گلیم استان کردستان شده است. شهر سنندج و بیجار مهمترین مراکز تولید گلیم و قالی هستند شهرت جهانی فرش سنندج و اعتبار آن در میان بازار جهانی موجب شده که در دایره المعارف بریتانیکا که از معتبرترین دایره المعارف های بین المللی است، سنندج را به نام نوعی قالی معروف ترجمه نموده اند.
 

 قالی کردستان
همانند جای جای ایران، در کردستان قالی های ویژه و منحصر به فردی بافته می شود. قالی کردستان از معروفیت خاصی برخوردار است از قدیم الایام در این منطقه بافت قالی مرسوم بوده و طراحان و بافندگان بر همین اساس نقوش خاص خود را در منطقه خلق نمودند که به جرات می توان گفت بسیاری از آنها شهرت جهانی یافته است مانند نقش ماهی در هم، نقشه موسایی و کلاه فرهنگ، گل میرزاعلی ،نقش وکیلی، گل مینا، انواع جقه (جقه، چارکی،جقه ریز، جقه زمردی، جقه توپی،جقه دو گره ای) گل همرو (گلابی).
 

جولایی
کارگاه های تولید پارچه لباس کُردی مردانه به جولایی معروف هستند عرض این پارچه ها 12 سانتی متر و در حدود 21 متر طول دارند محصولاتی مانند موج یا رختخواب پیچ و جانماز حاصل کار جولاها است که به صورت سنتی تهیه و به بازار عرضه می گردد.
 

موج بافی
موج یا رختخواب پیچ بیشتر در مناطق روستایی و کمابیش در مناطق شهری مورد استفاده است از موج در ماه های سرد سال به عنوان روانداز استفاده می شود این پارچه برای پوشش تزیینی کرسی نیز به کار می رود و گاه آن را به عنوان پرده به در می آویزند و در مناطق سردتر از آن برای جلوگیری از ورود سرما به داخل اتاق استفاده می شود ماده اصلی تشکیل دهنده موج پشم است.
 

جانماز یا سجاده بافی
جانماز یا سجاده یکی دیگر از محصولات تولیدی موج بافی است جانماز زیر اندازی کوچک در ابعاد 100*50 سانتی متر است و از دو تخته تشکیل می شود جانماز زیر اندازی برای ادای نماز است که همیشه باید پاک و منزه نگه داشته شود لذا پس از ادای نماز جمع می شود.
رنگ آمیزی و نقش پردازی جانماز متاثر از جنبه معنوی کاربرد آن است، در طرح های جانماز حتی در نمونه های قدیمی آن به ندرت نگاره های حیوانی دیده می شود.
 

کلاش
در مناطق کردنشین نوعی گیوه به نام کلاش تولید می شود که هماهنگی زیبایی با لباس کردی دارد، رویه این کفش از نخ پنبه ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده شده است، به همین دلیل کلاش کفشی سبک، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محیط کوهستانی است.
تولید کلاش در اصل مختص به اورامان بوده ولی اکنون در تمام شهرهای استان تولید می شود.
 

 پستک بافی
پستک بافی یکی از رشته های صنایع دستی اصیل مناطق کردنشین محسوب می شود که بافت آن در شهرستان بانه بیشتر از دیگر مناطق استان رواج دارد.
این محصول از گذشته و به عنوان پوششی گرم در فصول سرما رواج داشته و تا به امروز نیز مورد استفاده قرار دارد.
پستک پوشش مردان استان کردستان است و از ظرافت خاصی برخوردار است مواد اصلی تشکیل دهنده این پوشش، از پشم گونه کمیاب بز به نام (بز مرخز) تهیه می گردد.
پستک بافی بانه را می توان تلفیقی از نساجی و نمد مالی دانست نخ های ریسیده شده با ضخامتی متناسب با محصول دولا تابیده می شوند و سپس توسط دستگاه های جولایی دو وردی با بافتی ساده و یک دست در نوارهای 15 تا 20 سانتی متری بافته می شود.
پس از بافت، نوارهای بافته شده توسط استادکاران زن، درون ساجی فلزی بر روی تنور آتش، با پاشیدن آرد و آب ساعت ها با دست ورز داده می شود تا بافت ها و نسوج الیاف آن درهم تنیده شود.
این نوارهای بافته شده درهم تندیده شده، بدست استادکاران کرد در کنار هم دوخت می شوند تا پوشش جلیقه مانندی را برای محافظت از گزند سرمای کوهستان برای مردان زحمت کش این دیار خلق نمایند.
 

نمدمالی
نمد مالی در کردستان با سابقه طولانی کردها در امر دامداری ارتباط تنگاتنگ دارد مزایای نمد به عنوان عایقی در برابر رطوبت، گرما و سرما و نیز استحکام قابل توجه این فرآورده، آن را به وسیله مناسبی برای زندگی در کوهستان و مناطق سردی چو ن کردستان بد ل ساخته است. از سوی دیگر ابزار کاربرای تولید نمد، ساده، محدود و ارزان بوده و همچنین مواد اولیه آن همواره در دسترس است تهیه و تولید انواع نمد در پاره ای از روستاهای این استان مخصوصا در اورامان و شهرستان مریوان فعال است.
عمده ترین کاربرد نمدهای تولیدی، تهیه زیراندازهای محلی و همچنین دوخت لباس های محلی به نام های 'فرنجی'، 'پستک'، 'که په نک' بوده که به وفور مورد استفاده مردان مناطق اورامانات است و می باشد و گاه نیز از نمد به عنوان زیره زین اسب و خورجین استفاده می شود.
 

 کُردی دوزی (لباس کردی)
دوخت پوشش های کردی با توجه به تنوع و تعدد فرم ها و کاربردهای مختلف آن از غنی ترین هنرهای این مرز و بوم بوده و پرداختن به آن مستلزم شناخت و تبحر زیادی است.
انواع البسه زنانه کردی بر اساس مناطق مورد استفاده آن نامگذاری شده اند از قبیل لباس های اورامانی، سنندجی، سقزی، مریوانه ای بانه ای و.
انواع البسه کردی مردانه به نام هایی از قبیل 'رانک و چوخه'، 'که واپاتول'، 'مرادخانی'، 'ملکی'، ' شکاکی'، 'اورامی' و… نامگذاری شده است.
این نام ها مبین فرم و طرح لباس محلی مذبور است کارکردهای متنوع و مختلف البسه محلی این منطقه به لحاض فرهنگی، جایگاه اجتماعی، مناسبت های خاص، جشن ها و… باعث گردیده است اهمیت پرداختن به این هنر در میان صنعتگران از ویژگی خاصی بر خوردار گردد.
 

 

زیورآلات سنتی
زیورآلات محلی در کردستان سابقه دیرینه دارد و هنرمندان سنندجی از دیر باز از قراضه های مس، برنز، ورشو و غیره انواع زیورآلات را که عموما طرح و شکل محلی دارند، تولید می کنند.
محصولات محلی شامل انواع گردنبند، دستبند، سربند، سینه ریز، النگو، انگشتر و گوشواره در اشکال مختلف با نام های محلی تهیه می شود.
 

 سفالگری سنتی
در روستاهای اطراف سنندج، سقز و قروه تهیه انواع ظروف سفالی مرسوم بوده است مواد اولیه مورد مصرف سفالسازان شامل خاک رس و موی بز است همچنین برای پرداخت آن از سنگ استفاده می شود.
در حال حاضر به صورت پراکنده و ابتدایی و بدون چرخ سفالگری به صورت فتیله ای و نواری، ظروفی که اغلب کوزه های بزرگ و کوره های نان پزی بوده و جنبه مصرف محلی دارند، ساخته می شود و در کوره های ساده که به صورت چاهی در زمین حفر می شود و بوسیله چوب و سوخت حیوانی آن را حرارت داده و می پزند.
 

سراجی سنتی
در فرهنگ کردستان همواره اسب از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و طبیعتا پرداختن به هنرهای مربوط به ساخت زین و برگ آن نیز رونق خوبی دارد هنر صنعت سراجی (زین سازی و مصنوعات چرمی) در این استان با سابقه دیرینه ای که دارد در میان علاقه مندان به سوار کاری از محبوبیت خاصی برخوردار است.
در حال حاضر در سنندج و در سقز چند کارگاه سراجی به تهیه فرآورده های چرمی نظیر؛ انواع زین اسب، ادوات مربوط به شکار و کیف می پردازند.