صنایع دستی مهاباد

صنایع دستی مهاباد

شهرستان مهاباد که یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی است دارای انواع مختلفی از صنایع دستی است. در این شهر و روستاهای اطراف آن در حدود ۳۰۰ خانوار با احتساب بعد هر خانواده ۵ نفر و نیز تعدادی کارگاه تولیدی به فعالیت در تولید انواع صنایع دستی اشتغال دارند.

عمده صنایع دستی این منطقه شامل قالیبافی- منجوق دوزی- پولک دوزی- سکه دوزی- سوزن دوزی- سجاده بافی- صنایع چرمی- رودوزی- لحاف دوزی- قرقره بافی بافت پارچه مخصوص لباس کردی- خراطی و چاقوسازی می باشد.

قالی بافی

 به غیر از تولید فرشهای سنتی و محلی کردی در سالهای اخیر فرش بافی در مهاباد گسترده تر شده و کارگاههای مختلفی در این شهر با بافت و تولید انواع فرشهای رج ۵۰ به بالا با نقشه های شهری و گردان اشتغال دارند. نقشه فرشهای تولید شده در مهاباد به سفارش تجار شهرهای مختلف از جمله تبریز می باشد و از نقشه های گل فرنگ- لچک ترنج- شاه عباس- زیرخاکی با رنگ زمینه کرم- لاکی- سرمه ای پوست پیازی در آنها استفاده می شود رنگرزی پشم ها اکثراً با رنگهای شیمیایی است دار مورد استفاده برای بافت دستگاه قالیبافی تبریزی و ایستاده و گره ترکی متقارن به سبک فرشهای تبریز می باشد این قالی ها در انواع مختلف پشتی- ذرع و نیم- قالیچه- پرده- ۴*۳ متر و حتی بزرگتر نیز بافته می شوند.

منجوق دوزی

 پوشش محلی زنان کرد دارای تزئینات زیبا و منحصر به فردیست این تزئینات اکثراً توسط انواع صنایع سوزن دوزی از جمله منجوق دوزی- سکه و ملیله دوزی و سایر انوع هنرها با مصالح درخشان و رنگین برروی لباسها محلی انجام می شوند.

با توجه به علاقه و تلاش کردها برای حفظ آداب و سنن خود امروزه نیز انواع محصولات منجوق و سکه دوزی شده بخصوص برای مراسم رسمی و عروسی ها در شهرستان مهاباد تولید و به سایر مناطق کردنشین عرضه می شود. منجوق دوزی قدمتی دیرینه داشته و از زمان ساسانیان رایج بوده است.

در نمونه های بسیار زیبای منجوق دوزی سنتی تنها اصالت و ظرافت طرحها حیرت آور نیست بلکه مهارت دست دوزندگان آن دانه ها را چنان دلنشین و استوار در کنار هم نشانده که گویی از دستگاههای پیشرفته کامپیوتری برای محاسبه محل قرار گرفتن منجوقها استفاده شده است.

دوخت منجوق به ۲ طریقه انجام می شود اول آنکه دانه های منجوق را یکی یکی یا در تعداد کم ۲ یا ۳ عدد هر بار داخل سوزن کرده و به پارچه می دوزند. روش دیگر آن است که ابتدا منجوقها را به بند کشیده بعد در فاصله هر چند منجوق بند آنرا توسط سوزن و نخ دیگری به پارچه می دوزند البته باید توجه داشت که در این روش دوام کار انجام شده کمتر است.

سکه و پولک دوزی

 پولک به صفحات مدور و کوچکی گفته می شود که از جنس طلا و نقره و آلیاژی از برنج و مس بوده و برای تزئین پوشاک و به مفهوم عام بکار برده می شود. امروزه بجای پولک از سکه های کوچکی که از رواج افتاده باشد نیز استفاده می کنند.

پولک نیز از تزئینات متداول پوشاک سنتی زنان کرد است. فعالیت در این رشته در مهاباد به شکل کارگاهی و خانگی هردو وجود دارد. در کارگاههای پولک دوزی انواع کلاه پولک دوزی شده تهیه می شود اما زنان خانه دار انواع جلیقه – کمر بند و لباس پولک دوزی شده نیز تولید می کنند. پولک دوزی اغلب همراه با منجوق دوزی متداول است.

سوزن دوزی

 ایرانیان که در کارهای تزئینی و آرایشی معروفند و دلبستگی زیادی به آن نشان می دهند در تکمیل کارهای تزئینی به سوزن دوزی روی آورده اند زنان کرد در منطقه مهاباد انواع سوزندوزی های زیبا را به شکل گلدوزی دستی دوی دستمال – جاجیم- گلیم – جل و انواع کیف های چرمی انجام می دهند.

رودوزی

 رودوزی عبارت است از دوخت قطعات مختلف پارچه در کنار هم که اکثراً رویه لحاف و روانداز را تشکیل می دهد زنان سخت کوش مهاباد با در کنار هم قرار دادن انواع تکه پارچه های بی استفاده آثار هنری زیبائی خلق می کنند که اکثراً جنبه خود مصرفی دارد.

نوع دیگری از رودوزی که به همراه سوزن دوزی و گلدوزی سنتی انجام می شود برای تزئین انواع رختخواب پیچ- بقچه لباس کیسه مخصوص حمام یا حمل وسائل و غیره….نیز در این منطقه مرسوم است.

مصنوعات چرمی

 در حال حاضر تهیه و تولید برخی مصنوعات چرمی نظیر انواع چاروق (کفش از جنس چرم و گاهی رزین و لاستیک که بندها و تسمه های بلند دارد و بندهای آن بدور ساق پا پیچیده می شود) و نیز انواع کیف زنانه و مردانه و زین ویراق اسب در مهاباد مرسوم است. در شهر مهاباد چند کارگاه نساجی وجود دارد که در حال حاضر بیشتر به تولید چارق اشتغال دارند چارق (پای پوش زینتی مردان و زنان کرد) در گذشته از رونق قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است.

ولی در سالهای اخیر به علت رواج انواع کفشهای ماشینی اهمیت دیرینه آن از میان رفته است و اکثر تولیدات این کارگاهها مورد توجه خریداران غیر بومی است. چاروق را که در اصطلاح محلی کالک می نامند در دو نوع تخت چرمی و لاستیکی تولید می شود. نوع تخت لاستیکی دارای قیمت پائین تری بوده و در مقایسه با چارق چرمی بیشتر مورد توجه افراد محلی و بومی است.

کف چاروق چرمی و بدنه آن از چرم یک تکه بوده و نوک آن نیز رو به بالا و خمیده است. مهمترین ماده تشکیل دهنده چاروق چرم گاو است. هر تولید کننده بطور معمول در طول روز قادر به تهیه ۲ عدد چارق چرمی است. برای تهیه چاروق پس از تهیه و آماده نمودن چرمی آنرا برش داده و در اندازه مورد نظر قالب گیری می کنند و بعد از خشک نمودن آن در حالی که کاملاً انعطاف پذیر می باشد رویه بافته شده را به آن می دوزند برای تزئین چاروق نیز از ۲ عدد منگوله نخی استفاده نموده و حاشیه آنرا با مفتول سیمی بسیار نازک لبه دوزی می کنند.

پوشش داخلی چاروق نیز از نوعی پارچه مخملی نایلونی تشکیل می شود. کیف چرمی بند دار زنانه نیز یکی دیگر از فرآورده های دستی شهر مهاباد را تشکیل می دهد این محصول به علت اصالت و زیبایی و مناسب بودن قیمت خواستار زیادی در بازارهای غیر محلی دارد.

برای تهیه کیف زنانه ابتدا چرم را به قطعات مورد نیاز برای تهیه کیف می برند و پس از صاف نمودن و آماده ساختن آن برروی قسمتی که رویه کیف را تشکیل می دهد محل خطوط و نقوشی را که باید سوزندوزی شود مشخص نمود و آنرا به سوزندور تحویل می دهند و در ادامه به کمک درفش دور تا دور رویه و بدنه سوراخ می گردد و از داخل سوراخها بند چرمی باریکی که دسته کیف را نیز شامل می گردد عبور داده می شود. در گذشته تولید زین ویراق اسب نیز در این منطقه رایج بوده است. ابزار کار تهیه کنندگان مصنوعات چرمی یا سراج ها شامل کاردک- درفش- مشته- گزن- قالب چوبی- سوزن و میزکار است.

قرقره بافی(گیپوربافی)

 قرقره بافی در زمره آن دسته از صنایع خانگی است که دارای سابقه نسبتاً طولانی است و امروزه بیشتر در شهرستان مهاباد متمرکز است. در این شهر عده زیادی از زنان خانه دار و دختران دانش آموز با استفاده از قلاب مخصوص و نخ قرقره که معمولاً به رنگهای سیاه- سفید- طلایی- و قهوه ای است محصولاتی که نظیر عرق چین – رومیزی- زیرلیوانی- سالفت و غیره تهیه می کنند.

قلاب بافی

از جمله دیگر هنرهای سنتی و خانگی زنان مهاباد که سابقه ای در حدود ۴۵ سال دارد قلاب بافی است. انواع شال گردن- روسری- بلوز- شنل- شال- به طریق قلابدوزی تهیه می شود که به دلیل برخورداری از ظرافت – زیبائی و طراوت حساس از بافت دستی مورد توجه مصرف کنندگان است مواد اولیه قلاب بافی انواع نخ کاموا است

سجاده بافی و بافت پارچه و لباس کردی

سجاده بافی به منظور تأمین شرایط مکان نمازگذار از لحاظ طهارت و پاکی در مهاباد همانند سایر مناطق کرد نشین استان مردم است. ابعاد سجاده معمولاً کوچک و قابل حمل بوده و اکثراً توسط نخ های پشمی خود رنگ سفید- کرم- سیاه و با طرحی شبیه محراب بافته می شود.

همچنین به علت علاقه شدید کردها به حفظ آداب و سنن خود بافت پارچه های مخصوص لباس کردی (بوزو) که معمولاً در عرض ۲۰- ۲۵ سانتی متر بافته می شود مرسوم است. از هر ۲۲ متر آن یکدست لباس کردی تهیه می شود.

نحوه تولید بدین ترتیب است که بافنده اقدام به چله کشی و ماسوره پیچی نخهای تابیده شده پشمی نموده و با توجه به ابعاد محصول مورد سفارش از شانه مناسب که بر حسب نوع بافت متفاوت بوده و تفسیر می کند استفاده می نماید سپس با به حرکت درآوردن ماکو به کمک دست که در داخل آن ماسوره حاوی نخ های پود قرار دارد و با استفاده از پا برای ایجاد درگیری نخ های پود و تار عمل بافت را انجام می دهد. متأسفانه امروزه به علت رواج صنایع نساجی ماشینی این حرفه رو به فراموشی می رود.

خراطی

 برخی صنایع چوبی از جمله خراطی در شهرستان مهاباد وجود دارد که که به تولید انواع مهره های شطرنج- تخته نرد- چوب لواش پزی- دوک نخ ریسی- پایه آباژور – میز- مبل و صندلی- دسته چکش- چوب تعلیمی- چوب سیگار- عصا و… می پردازند.

چاقو سازی

 یکی دیگر از صنایع دستی منطقه مهاباد چاقوسازی است انواع چاقوهای زیبای دستی جیبی و کاردهای مخصوص آشپزخانه و سلاخی با استفاده از کمک فنرهای کهنه اتومبیل ها و سایر مصالح فولادی و آهنی توسط استادکاران ماهر این شهرستان تولید می شود که بیشتر تولیدات جنبه خود مصرفی دارد.

 

کارگاه صنایع دستی بانوان مهاباد + فیلم

در این کارگاه کوچک هنر و تعاون در دستان توانمند بانوان بارور میشود. خانم مجیدی یکی از پانزده کارآفرین این کارگاه است که سرمایه آنها هنردستی شان است.اینجا هنر به کمک تولید و اشتغال آمده است.

ابراهیمی مسئول این کارگاه تعاونی می گوید: گلیم بافی، قالیبافی ، شانه کشی و بافندگی از هنرهایی هستند که در این کارگاه جان گرفته اند.

تولیداتی که با ویژگیهای خاص خود به بازارهای خارجی هم راه پیدا کرده اند.

قربانی رئیس اتحادیه قالیبافان شهرستان مهاباد می گوید: ۱۱۱ نوع صنایع دستی وجود دارد که توجه به هریک از آنها، می تواند گرهی از مشکلات اشتغالزایی را بگشاید.

کارآفرینی فقط با پول ایجاد نمی شود بلکه سرمایه اصلی آن همان تلاش و همت بلند است.

گفتنی است از صنایع دستی مهاباد می‌توان قالی، جاجیم، گلیم و چاروق بافی، سکه و پولک دوزی، منجوق دوزی، رودوزی، سوزن دوزی، قرقره بافی (گیپوربافی)، مصنوعات چرمی، قلاب بافی، سجاده بافی و بافت پارچه و لباس کردی، خراطی، چاقو سازی وهمچنین کلاش و گیوه اشاره کرد.